Prawie 4 miesiące temu Pan Profesor Pieńkowski opowiedział nam w Muzeum Geologicznym o geologicznej historii Ziemi. Wspomniał też o ewolucji naszego gatunku, ale zabrakło już czasu na rozwinięcie tego tematu. Żeby jednak dokończyć całą historię kilka osób zamówiło na kolejne spotkanie właśnie historię ewolucji człowieka. Przygotowania tematu podjęła się Bożenna jako że program jej studiów obejmował geologię historyczną i to zagadnienie było jej znane.
Okazało się, że Historia homo sapiens jest długa i barwna, więc ponad 1,5 godziny minęło nam bardzo szybko.
Na początek dowiedzieliśmy się jakie dziedziny nauki zajmują się badaniami przeszłością organizmów żywych i jakie metody pozwalają określić kiedy te organizmy żyły oraz przyporządkowanie naszego gatunku w strukturze organizmów żywych czyli systematykę.
Dalej już była opowieść o Hominidach czyli Człowiekowatych.
Pierwszymi znanymi Hominidami w pełni posiadającymi cechy odróżniające je od innych rodzin Człekokształtnych były Australopiteki - rodzina w której wyodrębniono pięć gatunków zamieszkujących południową, centralną i wschodnią Afrykę. Były niewysokie, miały masywne szczęki przystosowane do żucia roślinnego pokarmu, poruszały się na dwóch nogach, zwykle w pozycji pionowej. Najbardziej znane odkrycia dotyczące Australopiteków to ślady ich stóp znalezione w Laetoli (Tanzania), szkielet osobnika płci żeńskiej pieszczotliwie nazwany Lucy oraz Dziecko z Taung (RPA).
Kolejną rodziną Hominidów, nieco młodszą, jest Parantropus - masywniejszy od Australopiteków choć z nimi spokrewniony, z charakterystycznym "grzebieniem" na czaszce, do których były podczepione bardzo mocne mięśnie twarzoczaszki umożliwiające przeżuwanie twardego pokarmu roślinnego, posługiwał się ogniem. Prawdopodobnie był boczną gałęzią w rozwoju Hominidów i wymarł szybciej niż Australopiteki. Boczną linią, krótko istniejącą i słabo rozpoznaną z braku większej liczby skamieniałości, była rodzina Kenyantropus znana z okolic jeziora Turkana.
Bardziej szczegółowo poznaliśmy przedstawicieli rodziny Homo czyli naszych najbliżej spokrewnionych przodków.
Najstarszym przedstawicielem rodziny jest Homo habilis czyli Człowiek zręczny, którego szczątki po raz pierwszy zostały znalezione w wąwozie Olduvay w Tanzanii, a kolejne nad jeziorem Turkana. Homo habilis zamieszkiwał całą południową, centralną i wschodnią Afrykę. Jako pierwszy budował obozowiska z podziałem ich obszaru na różne funkcje oraz jako pierwszy zaczął tworzyć bardzo prymitywnych narzędzia, potrafił rozpalać ogień. Prawdopodobnie poza dietą roślinną był też padlinożercą a nawet lokalnie polował na małe gryzonie i żółwie.
Dość szybko rozwijającą się grupą był Homo ergaster, hominid o szkielecie zbliżonym do naszego, bardziej okrągłą czaszką i większą puszką mózgową. Rozwinął produkcje narzędzi kamiennych tworząc dość precyzyjnie odłupki, dietę wzbogacił o mięso pochodzące z polowań. Najbardziej znanym znaleziskiem jest szkielet Chłopca znad Jeziora Turkana. Homo ergaster jako pierwszy rozpoczął ekspansję na tereny poza Afryką i zasiedlił obszary wokół Morza Śródziemnego.
Ekspansję z Afryki na szeroką skalę rozpoczął Homo erectus (Człowiek wyprostowany). Ta rodzina Hominidów rozwinęła produkcję prymitywnych narzędzi umiejętnie nadając im kształty odpowiadające wymaganym funkcjom. Używali też ognia zarówno w obozowiskach otwartych jak i w jaskiniach. W społecznościach Homo erectus rysuje się podział na grupy zajmujące się poszczególnymi dziedzinami życia - kobiety zajmują się zbieractwem i opieką nad dziećmi, mężczyźni polowaniami zbiorowymi i wytwarzaniem narzędzi. Społeczności praktykują obrzędy związane z chowaniem zmarłych, być może mają też wierzenia i rytuały. W swoich wędrówkach zasiedlają tereny w całej Afryce, basenie Morza Śródziemnego i Zachodniej Europy po wyspy Brytyjskie, a także południową Azję aż po wyspy Indonezji gdzie ten gatunek przetrwał najdłużej.
Ciekawą odnogą linii rozwojowej Hominidów jest odkryty niedawno Homo floresiensis czyli człowiek z wyspy Flores w Indonezji. Zarówno wygląd jak i umiejętności czy organizacja społeczna wskazują na pokrewieństwo z wczesnym Homo erectus, ale te Hominidy zdecydowanie odróżniały się rozmiarem - wzrost dorosłego przedstawiciela wynosił około 100 cm. Zapewne taka redukcja rozmiarów wynikała z rozwoju tego gatunku w izolowanym środowisku o ograniczonych zasobach. Izolacja na wyspie sprzyjała też przetrwaniu gatunku i chociaż najmłodsze odkryte znaleziska kości ludzi z Flores datowane są na około 50 000 lat, to według legend miejscowej ludności "hobbity" żyły na Flores jeszcze w XIX wieku. Na razie badania trwają i może poszerzą wiedzę paleontologów.
Fakt, że Homo ergaster i Homo erectus zasiedliły ogromne obszary na trzech kontynentach, spowodował nierównomierną ewolucje tych gatunków. Konieczność przystosowania się do lokalnych warunków klimatycznych i biologicznych powodowała, że w obrębie gatunku tworzyły się formy o zmienionych cechach lub o cechach grupy poprzedzającej i następnej (ogniwa pośrednie). Te różnice w układzie kostnym, zębach, pojemności mózgoczaszki przez współczesnych paleontologów mogą być interpretowane różnie. Część te zmienione pośrednie i lokalne formy traktuje jako podgatunki a część przyznaje im status osobnych gatunków. Taka sytuacja dotyczy zamieszkującego Hiszpanię Homo antecessor (Człowiek poprzedni) i Homo georgicus (Człowiek z Gruzji) czy młodszych osobników Homo rhodesiensis (Człowiek z Rodezji), włoskiego Homo cepranensis (Człowiek z Ceprano) i afrykański Homo helmei. We wszystkich tych przypadkach znaleziska dotyczą albo niewielkiej liczby znalezisk albo są one ograniczone do niewielkiego obszaru. Wyjątkiem jest Homo heidelbergensis (Człowiek z Heidelbergu), którego szczątki znaleziono w całej strefie zamieszkanej przez Hominidy i który wykazywał cechy zarówno Homo erectus jak i następnego czasowo Homo neanderthalensis (Człowiek z Neanderthal).
Neandertalczyk był pod względem fizycznym bardzo zbliżony do człowieka współczesnego, ale miał budowę bardziej masywną, odznaczał się większą siłą, był dobrze przystosowany do chłodnego klimatu w strefie przedlodowcowej jaką zamieszkiwał w Europie, na Bliskim Wschodzie i w Azji Środkowej. Mógł krzyżować się z napływającym z Afryki kolejnym gatunkiem i właśnie tym krzyżówkom zawdzięczamy występowanie rudego koloru włosów u współczesnych ludzi. Na podstawie znalezisk naukowcy stwierdzili, że jako pierwszy używał wykonanej z różnych materiałów odzieży i biżuterii, praktykował rytuały i obrzędy, a także jako pierwszy pozostawił po sobie prymitywne rysunki naskalne i petroglify.
No i kolej na nasz gatunek czyli Homo sapiens (Człowiek rozumny). Jak sama nazwa wskazuje w sposób świadomy rozpoczął przebudowę otaczającego go świata począwszy od doskonalenia pierwotnych narzędzi, przez zmianę trybu życia z wędrownego na osiadły, wprowadzenie uprawy ziemi, hodowli zwierząt i rzemiosła aż po przemysł kosmiczny w XX wieku. Stworzył też religie, sztukę i naukę. Niestety jest też na najlepszej drodze do zniszczenia nie tylko własnego gatunku, ale całej Ziemi...
A wszystko to działo się nie tylko w bardzo krótkim okresie istnienia naszej planety ale nawet w niewielkim fragmencie istnienia całej grupy zwierząt objętych nazwą Naczelne.
Dla porządku poznajmy też naszych najbliższych krewnych w rodzinie Człowiekowatych, z którymi wiąże nas wiele cech fizycznych, umiejętność posługiwania się narzędziami a przede wszystkim ogromna liczba wspólnych genów.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz